باشگاه تاب آوری: تاب آوری در علوم اجتماعی به عنوان «فرایند کش سانی و واکنش در مقابل ناملایمات» فرض می شود. تاب آوری را به عنوان روشی برای اندازه گیری توانایی فرد در مقابله با عوامل استرس زا و عواملی که سلامت روان فرد را تهدید می کند، تعریف کرده است.
تاب آوری معادل واژه انگلیسی Resiliency است. در فرهنگ لغت، این کلمه، خاصیت کشسانی، بازگشت پذیری و ارتجاعی معنا شده است، ولی در متون بهداشت روانی تاب آوری معادل گویاتری است. ریشه تاب آوری (resiliency) از علم فیزیک گرفته شده است و به معنی جهیدن به عقب است. در واقع افراد تاب آور قادر هستند به عقب بجهند. آنها توانایی زنده ماندن و حتی غلبه بر ناملایمات را دارند. تاب آوری میتواند باعث شود که فرد پیروزمندانه از رویدادهای ناگوار بگذرد و علیرغم قرار گرفتن در معرض تنش های شدید، شایستگی اجتماعی، تحصیلی و شغلی او ارتقا یابد. تاب آوری نوعی ویژگی است که از فردی به فردی متفاوت است و میتواند به مرور زمان رشد کند یا کاستی یابد.
تاب آوری نه تنها منجر به افزایش قدرت تحمل و سازگاری فرد در برخورد با مشکل می شود، بلکه می تواند منجر به حفظ سلامت روان و حتی ارتقای آن بیانجامد. یکی از شرایط تنش زا که فرد مدت طولانی در گیر آن هست شغل فرد می باشد. در بین مشاغل، مددکاری اجتماعی از جمله مشاغل پر استرس با حجم زیاد کار محسوب می گردد که می تواند منجر به بروز سندرم فرسودگی شغلی[۱] در بین مددکاران اجتماعی گردد. ظرفیت تاب آوری به عنوان یک پیش بینی کننده جهت جلوگیری و کاهش فرسودگی شغلی ناشی از استرس های شغلی محسوب می گردد. در این مبحث آینده سعی شده به جای تمرکز بر سختی کار مددکاران اجتماعی تلاش برای توانمندسازی آن ها انجام گیرد.
مسلش و جکسون می گویند فرسودگی شغلی کاهش قدرت سازگاری فرد با عوامل فشارزا و نشانگی مرکب از خستگی جسمی و عاطفی است که به ایجاد خودپنداره و نگرش منفی به شغل و فقدان احساس ارتباط با مراجعان به هنگام انجام وظیفه منجر می شود و آن را دارای سه مولفه اصلی: خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و کاهش عملکرد شخصی بر می شمرند. به اعتقاد آن ها خستگی هیجانی متاثر از فشار روانی، احساس تحت فشار بودن و از میان رفتن منابع هیجانی فرد است. مسخ شخصیت، پاسخ منفی و سنگدلانه به اشخاصی است که معمولا دریافت کنندگان خدمت از همان فرد هستند و به برداشت منفی از مراجع اشاره دارد و در نهایت، کاهش یا فقدان کفایت شخصی، کم شدن احساس شایستگی در انجام وظیفه و ارزیابی منفی از خود در زمینه کار است. سندرم فرسودگی شغلی، یک اختلال روانی نیست ولی در طی زمان، به آهستگی گسترش می یابد و می تواند به یک ناتوانی روانی تبدیل شود.
امروزه برخلاف گذشته که به روش های مشکل و مسئله مدار که سعی در جهت کاهش منابع تنش و استرس شغلی دارند به روش هایی توجه می شود که با بالا بردن ظرفیت های فردی در عین برخورد با مشکل، افراد خود را از لحاظ شخصیتی ارتقاء بخشند.
از جمله راهکارهای افزایش تاب آوری تخصیص پاداش و تقدیر نامه، برگزاری دوره ها و کلاس های مهارت های زندگی همچنین کارگاه های دوره ای جهت آموزش مستمر مددکاران اجتماعی می تواند مثمر ثمر واقع گردد.
با توجه به اینکه حرفه مددکاری اجتماعی از مشاغل سخت اجتماعی محسوب می گردد و به جهت دشواریهای شغلیِ مددکاران اجتماعی، بررسی و شناسایی روزنه های افزایش توانایی آنان در ابعاد مختلف از بدیهیات می باشد لذا ارتقاء سطوح کمّی و کیفیِ تاب آوریِ مددکاران اجتماعی از ضروریاتِ انکار ناپذیر “اشتغالِ توأم با بهداشت روانی در این حرفه” تلقی می گردد.
البته توجه به این نکته اهمیت بسزایی دارد که مبانی و اصول آموزشیِ تاب آوری و در ادامه آن نقشه راهِ توسعه تاب آوریِ اقشار و اصناف مختلف جامعه مسلماً می بایست متفاوت باشند.
بعنوان مثال: محتوای مبانیِ رایجِ آموزش تاب آوری برای جوامع هدف مددکاران اجتماعی، با مبانی و اِتودهای آموزش تاب آوری برای جامعه تخصصی مددکاران اجتماعی می بایست متفاوت باشد. اما متأسفانه با بررسی کوتاه نسبت به مفاد آموزشیِ تاب آوری که در حوزه های مختلف برگزار می گردد، به راحتی و وضوح کامل متوجه یکسان بودنِ محتوای قریب به اتفاقِ دوره ها و کارگاههای آموزشیِ برگزار شده می شویم. محتوای دوره های تاب آوری تماماً روانشناختی است و در اشکال مختلفی، صرفاً بر مبنای دستور کار نهادها، “فوری و رفع تکلیفی و گزارش محور” می باشند و به هیچ عنوان نتیجه محور نیستند.
ارتقاء تاب آوری جامعه مددکاران اجتماعیِ شاغل در این حرفه، نیازمند برگزاری دوره های آموزشیِ برنامه ریزی شده، هدفمند، مدوّن و مسلماً نتیجه محور و اثربخش می باشد.
یکی از بهترین و مهمترین روزنه های مقابله با خستگی ها و پژمردگی های شغلیِ مددکاران اجتماعی، ارتقاء تاب آوری آنان است و اقدامات لازم در این زمینه خصوصاً بر اساس استانداردهای آموزش تاب آوری، متناسب با نوع فعالیتِ آنان در فیلدهای مختلف تخصصی ضروری است.
مددکاران اجتماعی تاب آور، جامعه ای تاب آور خواهند ساخت …
[۱] Occupational Burnout
نویسندگان: هما صدری و جواد طلسچی یکتا
